2020 yılının Ekim ayı ortalarında Ermenistan’daki Uluslararası Kızılhaç Komitesi’nden (ICRC) bir temsilci, Anahit Gharayan ile temasa geçti ve Azerbaycan askerlerinin Telegram kanalında paylaştığı bir videoyu izlemesini istedi. Videoda, yaşlı bir adama küçük bir Azerbaycan bayrağı veriliyor ve yaşlı adamı çevreleyen askerler bayrağı öpmesini istiyorlardı. Boynunu eğen yaşlı adamın yanına askerlerden biri çömelmişti. “Temiz misin?” diye sordu asker, alaycı bir ton ile.
Anahit Gharayan, videodaki adamın kocası Sasha olduğunu fark etmişti. Sasha birkaç gün önce Karabağ’ın Hadrut kasabasındaki evinden kaybolmuştu. “Hayatımız boyunca Hadrut’ta yaşadık,” dedi Gharayan. “Kocam Azerbaycan kuvvetlerinin Hadrut’a ulaşacağını asla düşünmemişti. Bu nedenle savaş sırasında orada durmanın güvenli olacağını düşünmüştük.”
Azerbaycan, 9 Ekim 2020 tarihinde Hadrut’u Ermeni kuvvetlerinden ele geçirdi. Çoğu insanın kaçmasına rağmen işgal sırasında pek çok sivil, Azerbaycan güçleri tarafından kaçırıldı veya öldürüldü. Azerbaycan askerleri köyüne girdiğinde Sasha Gharayan evde tek başınaydı. “Bahçemde çalışıyordum. On beş kadar Azerbaycan askeri yanıma geldi. Ne istediklerini sordum. Beni yanlarında götüreceklerini söylediler.”
Askerler Gharayan’ı yakınlardaki bir askeri noktada konuşlanmış bir Azerbaycanlı albaya götürdü. “Bana votka verdiler” dedi Sasha. “Bana barbekü yaptılar. Benimle birlikte yediler. Ve sonra albay “Tamam, bu kadar yeter” dedi. “Götürün onu buradan.” Beni serbest bırakacaklarını ve eve gitmeme izin vereceklerini düşündüm. Ama yanılmıştım.”
Sasha esir olarak kalacağını öğrendiğinde Azerbaycanlı albaya onu neden bırakmadıklarını sordu. “Ben sadece bir sivilim” dedi. “Silahım yok. Yaşlı bir adamım ben… 74 yaşındayım. Ancak albay, benimle bir Ermeni askeri arasında bir fark olmadığını ve benim de düşman olduğumu söyledi.”
Azerbaycan askerleri Sasha’yı uzaklaştırdılar ve dövmeye başladılar “İçlerinden biri tüfeğinin dipçiğiyle kafama dört kez vurdu.” dedi. “Yere düştüğümde beni tekmelediler. Ellerimi ve ayaklarımı bağladılar. Sonra beni bir arabanın bagajına attılar ve oradan uzaklaştırdılar.” Gharayan durdu ve sol ayak bileğindeki derin bağ yarasını göstererek pantolonunun paçasını sıvadı.
Hedeflerine vardıklarında Azerbaycan askerleri Gharayan’ın gözlerini bağlayarak onu bir odaya aldılar. Gharayan sonunda uykuya daldı. “Ertesi sabah beni sorgulamaya başladılar.” dedi Gharayan. “Silahımın nerede olduğunu sordular. Onlara silahımın olmadığını söyledim. Bildiklerimi anlatmazsam beni vuracaklarını söylediler. Onlara beni vurmalarını söyledim çünkü zaten gerçekleri anlatıyordum. Ondan sonra bana bir daha vurmadılar.
“Beni tuttukları yer çok da kötü değildi” diye devam etti Sasha. “Banyo vardı. Beni beslediler.” Esareti sırasında Gharayan’ı koruyan Azerbaycan askerleri, Hadrut’taki oğlu Arsen’i de esir aldıklarını söylediler. “Onu farklı bir yerde tutuyorlardı ama ikimizin de serbest bırakılacağını düşünüyordum” dedi Sasha.
Anahit Gharayan, bir arkadaşı oğlunu Azerbaycan yanlısı Telegram kanalında paylaşılan bir videoda gördüğünü söylemek için aradığında Azerbaycan askerlerinin oğlunu kaçırdığını anlamıştı. Arsen Gharayan videoda loş bir odada duruyordu. Etrafını çevreleyen Azerbaycan askerleri “Karabağ Azerbaycan’dır” demesi için Arsen’e bağrıyorlardı.
Anahit Gharayan “kızım ve ben bu videoyu izlediğimizde mutluluktan gözyaşları döktük.” dedi. “Oğlumun hala hayatta olduğu anlamına geliyordu bu. Ondan önce Azerilerin oğlumu çoktan öldürdüğünü düşünüyorduk.”
Birkaç gün sonra Azerbaycan askerleri ikinci bir video paylaşmıştı. Videoda, Arsen Gharayan bir kamyonetin arkasında oturuyordu. “Şuşa’daki insanlara merhaba de” diyordu bir asker. Arsen kendisine söyleneni yaptı ama itaati, onu esir alanları tatmin etmemişti. Birkaç gün içinde Azerbaycan askerleri Arsen’i idam etti. Azerbaycan, Arsen Gharayan’ın bedenini Ermenistan’a verdi. Sasha ve Anahit Gharayan’ın kızı, bedenin tanımlanmasını istedi.
Sasha Gharayan, 14 Aralık 2020’de Ermenistan ile Azerbaycan arasında yapılan bir esir değişiminde serbest bırakıldı. Oğlunun da serbest bırakılacağını ummuştu. Erivan’a geldikten sonra kafatasının kırılması da dahil olmak üzere kendisini rehin alanların verdiği yaraların tedavisi için hastaneye kaldırıldı. Hastanede yatarken oğlunun öldürüldüğünü öğrendi.
Bugün Sasha Gharayan, eşi Anahit ve üç çocuğu ile birlikte Hankendi’de sıkışık bir otel odasında yaşıyor. Aile oğullarını, evlerini ve tüm maddi varlıklarını kaybetmişti. “Hayat nasıl devam eder bilmiyorum” dedi. “Azeriler hala bizi öldürüyor. Hala tutukluları var. Onlarla nasıl barış içinde yaşayabiliriz?”
Artsakh İnsan Hakları Ombudsmanı’nın derlediği bilgilere göre Azerbaycan esaretinde en az 31 Ermeni sivil öldürüldü. Ermeni savaş esirlerinin sayısı bilinmemekle birlikte 100’ü geçtiği tahmin ediliyor. Şu anda Azerbaycan’da bulunan rehinelerin çoğu ateşkes anlaşmasının ardından gözaltına alındı.
26 Şubat 2021 tarihli basın toplantısında Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev, Azerbaycan’ın Ermeni savaş esirlerini tuttuğunu inkar ederek, “Tüm savaş esirlerini iade ettik. Rehinelerimizi bize iade etmeden önce biz onların rehinelerini iade ettik. Ve bu insanlar savaş esiri değiller, onlar terörist ve sabotajcılar.” dedi.
